هلال شامگاهی محرم 1430، آزمودن چشمان رصدگران

هلال شامگاهی محرم 1430، آزمودن چشمان رصدگران 

هر ساله شروع سال جدید قمری با حلول ماه محرم همراه است. شاید رؤیت هلال ماه محرم در سال های قبل که کمتر بحرانی بوده و از امسال با بحرانهای آن روبرو خواهیم شد، در کنار غروبی که ابرها را به رنگ سرخ در آورده، برای هر یک از شما خاطره ای را به دنبال داشته است. مثل عکس زیر از آقای علی ابراهیمی که سال قبل تهیه شده است:

1- بررسی علمی رؤیت پذیری هلال شامگاهی محرم

موعد رصد، روز یکشنبه 8 دیماه 1387(برابر با 28 دسامبر 2008 و 29 ذیحجه 1429) می باشد. زمان مقارنه هلال محرم ساعت 15:53 روز شنبه 7 دی (به وقت ایران) بوده و در غروب روز بعد، هلال حدود 25 ساعت سن و 11 درجه جدایی زاویه ای از خورشید دارد. شاید اهمیت این هلال به خاطر در اوج بودن آن باشد (405 هزار کیلومتر). از نظر علمی نقشه زیر خطوط رویت پذیری هلال را بر مبنای "بهترین زمان" و بر اساس مدل مثلثی ایران نشان می دهد (محاسبات را در سیستم مکان مرکزی و پارامترها بدون اثر شکست جوّی محاسبه کرده ام):

با توجه به این نقشه، آخرین حد پیش بینی رؤیت با چشم مسلح از جنوب این تا خط منتهی به ناحیه H1 که خط واصل شهر گناباد در استان خراسان و دماوند در استان تهران و ارومیه در استان آذربایجان غربی می باشد. در این ناحیه تنها در صورت وجود آسمان صاف و شفاف و تیز بودن چشمان رصدگر و تجربه کافی وی ، امکان رؤیت با چشم غیر مسلح وجود دارد.

اما ناحیه H2 منتهی به خط واصل شهر زابل در استان سیستان و نظنز در استان اصفهان و پاوه در استان کردستان می باشد. در این ناحیه امکان رؤیت با چشم غیر مسلح در شمال ناحیه با کمی دقت و در جنوب آن به راحتی امکان پذیر است. برای رؤیت این هلال در نواحی شمالی ایران نیاز به یک دوربین دوچشمی ضعیف در حد 50 یا 60 میلیمتر می باشد.

نکته1: در ناحیه H1 محاسبه برای پارامترهای لحظه "بهترین زمان" و در ناحیه H2 محاسبه برای پارامترهای لحظه غروب خورشید انجام شده است.

نکته2: بررسی های دقیق، بر اساس رصدهای هلال در روز نشان می دهد که رؤیت این هلال با ابزارهای متعارف نجومی نظیر تلسکوپهای تا حد 10 اینچ، در میان روز و قبل از غروب خورشید امکان پذیر نمی باشد.

2- پارامترهای هلال شامگاهی محرم

در جدول زیر پارامترهای این رصد در لحظه غروب خورشید برای سه مکان آمده است (توپوسنتریک بدون اثر شکست). برای دیگر شهرها می توانید به نرم افزارهای نجومی مراجعه نمایید:

پارامترها	بندرعباس	مرکز ایران	تهران
غروب خورشید (ساعت ودقیقه)	16:59	16:58	16:59
مدت مکث (دقیقه زمانی)	45	44	44
ارتفاع(درجه)	7.56	6.88	6.31
جدایی زاویه ای (درجه)	10.76	10.80	10.85
اختلاف سمت (درجه)	6.74-	7.57-	8.18-
ضخامت (دقیقه قوسی)	0.26	0.26	0.26
فاز (درصد)	% 1	% 1	% 1
سن (ساعت ودقیقه)	25:07	25:06	25:07
فاصله تا زمین (کیلومتر)	405459	405550	405550

3- نکات رصدی هلال شامگاهی محرم

از نظر رصدگران با تجربه ای نظیر آقایان قاضی میرسعید، بوژمهرانی و ...  برنامه ریزی رصدی و توجه به نکات مربوط به هر رصد، مهمترین قسمت کار رؤیت هلال به شمار می آید. چه بسا موفقیت یک رصد هم توجه به این نکات و اتخاذ تصمیمات مناسب باشد:

-     استفاده از سیارات مشتری و زهره در آسمان شامگاهی برای بررسی میزان فکوس ابزار مورد استفاده، می تواند مفید باشد. عطارد هم در فاصله حدود 6 درجه ای شمال شمال غرب هلال، می تواند نشانه خوبی باشد.

-     استفاده از شاخصهای مختلف روی افق با کمک خورشید (قبل از غروب خورشید) و یا ستارگان (در شب قبل) می تواند در پیدا کردن محل هلال مفید باشد. برای این منظور سمت هلال را در لحظه غروب و لحظات بعد، با سمت خورشید یا ستاره خاص برابر گرفته و زمان عبور را از نرم افزار بدست آورید.

-     برای این رصد بهتر است به دنبال رصدگاهی باشید که افق صفر داشته باشد. وجود کوه در افق باعث می شود هلال در زمان روشنی آسمان، غروب کند و هلال از دست برود.

4- تکرار یک رصد  مشابه

اکنون که به پارامترهای این رصد نگاه می کردم، دیدم که تا حدی این هلال به یک هلال رکورد شکن در گذشته دور شبیه است. دهه 1370 تا 1380 سالهایی است که مجله نجوم برای توسعه شاخه نجوم آماتوری در کشور دست به برنامه ها مختلفی زد و شاید این تلاش اکنون بعد از 17 سال به بار نشسته است. خصوصاً  در زمینه رؤیت هلال که همکاری آقای صیاد و گیاهی با این نشریه خیلی نزدیک بود. در شماره 67-68 خبر شکسته شدن رکورد رؤیت هلال با چشم غیر مسلح توسط استم در امریکا چاپ شد. پس از آن خبر شکسته شدن رکورد رؤیت هلال با چشم غیر مسلح توسط آقای زاهد آرام در شماه 70 (تیر 1376) منتشر شد. با این خبر شوق و ذوق رصدگران برای رکورد شکنی بیشتر شد.

اما بازبینی این رصد ( 17 اردیبهشت 1376 در شهر بیرجند) با استفاده از نرم افزاهای نجومی، نکات زیادی را به ما نشان می دهد. اینکه رؤیت کنندگان این هلال (آقایان زاهد آرام و فیضی) هلال را در نزدیکی افق و دقایقی قبل از غروب هلال رؤیت کرده اند. وجود پارمترهای این رصد در زیر حد رؤیت پذیری، امروزه کارشناسان را بر آن داشته تا رصدهای مشابه انجام شود تا در آینده بتوان برای پیش بینی رؤیت چنین هلالهایی، با اطمینان بیشتری صحبت کرد.

به نظر بنده برای رصد هلال محرم، نقاط شمالی ایران نظیر شهرهای مشهد، سرخس و بجنورد، می تواند مقایسه خوبی برای این دو هلال باشد. در زیر پارامترهای مقایسه را در لحظه غروب خورشید می بینید:

پارامترها	بیرجند 17-2-1376	هلال 8 دی 1387
		مشهد	سرخس
غروب خورشید (ساعت ودقیقه)	19:19	16:24	16:18
مدت مکث (دقیقه زمانی)	35	42	42
ارتفاع(درجه)	6.01	5.99	5.88
جدایی زاویه ای (درجه)	9.99	10.61	10.57
اختلاف سمت (درجه)	7.35-	8.14-	8.17-
ضخامت (دقیقه قوسی)	0.24	0.25	0.25
فاز (درصد)	% 0.87	0.96	0.95
سن (ساعت ودقیقه)	18:03	24:32	24:26
فاصله تا زمین (کیلومتر)	376074	405577	405582

بی شک دیدن هلال محرم با چشم غیر مسلح برای نقاط فوق، یک رکورد از نظر پارامتر رؤیت در کمترین اختلاف ارتفاع محسوب خواهد شد.

با آرزوی داشتن آسمانی بدون ابر و غبار و موفقیت برای تمام رصدگران هلال

سید قاسم رستمی – عضو گروه غیر حرفه ای رؤیت هلال

تفت- 4-10-87

منبع : آسمان پارس